Narradore: Una tropa de sordados de su regimentu isvìtzeru ghiadu dae su colonello Schmidt retzit s’òrdine de arrestare s’abogadu Vissente Cabras e su ghèneru Efis Pintor. A los cumandare est su Majore de Pratza Lunel. Est su su 28 de abrile de su millisetighentosnorantabator e issos tzucant cara a sa domo de s’abogadu. At a èssere una die de importu mannu pro sa Sardigna.
S’intendent passos de sordados
Cuadru I
In Dommo de Vissente Cabras.
Intrant s’abogadu Vissente Cabras e Efis Pintor
Vissente Cabras:
Efis, so pensamentosu: Vissente Sulis est galu a si bìdere. No est chi s’est torradu a pensare?
Efis Pintor:
Istade pàsidu, at a èssere in caminu.
S’intendet una boghe
Vissente Sulis:
Oh su mere de do’. A bi seis? Vissente Sulis, so!
Vissente Cabras ( cun cara alligra)
Emmo, in intro semus, intrade
Vissente Sulis:
Salude a totus, ite parimus? Novas b’amus?
Efis Pintor: (emotzionadu)
est totu aprontadu! Tempus una chida e sa rebellia de su pòpulu at a torrare sa Sardigna a sos sardos: su 4 de maju sa rebellia at a comintzare!
Vissente Cabras:
Paret pagu su tempus… Seguros semus chi sa gente est cun nois? No est chi nos si bortat? Devimus èssere seguros de totu, ca si pagu pagu andat male carchi cosa, sos primos chi ant a arrestare e leare a presone amus a èssere nois!
Vissente Sulis:
Vissente, non brullemas! Est totu ordimingiadu, sos militzianos ischint bene su chi devent fàghere, prontos a firmare sa guàrdia isvìtzera e vicerègia. Amus a arribare deretos a faeddare cun su visurè.
Efis Pintor:
Oh Sulis, cumprendide a sogru meu. Non semus gioghende: si bi la faghimus a nde giagarare sos piemontesos amus a èssere ammentandos che a “sos chi ant liberadu s’ìsula dae s’opressore istràngiu”! Ma si non bi la faghimus ischimus bene ite sorte nos at a tocare…
Vissente Sulis:
No est ora de tènnere duda peruna…
Vissente Cabras
Bois seis seguru, ma deo so in pensamentu… Non bos potzo cuare chi mi la so timende!
Vissente Sulis:
Est ora de atrivire…
Efis Pintor:
Sena presse, sena presse… Sas cosas si podent acontzare non cun sa gherra ebbia. A bortas sa diplomatzia faghet prus de s’ispada. E si in Torinu atzetant sas propostas nostras no amus a intèndere mancunu corfu de balla! Sa risposta de su Re de prima die de abrile non narat chi nono…
Vissente Sulis:
Ma mancu chi emmo! Antzis…paret prus chi siat negativa…
Sa boghe de una fèmina s’intendent a sa largana…
Pipinedda, sa tzeraca:
Anna, Anna… Maria Zosepa… a bi seis? Acudide, acudide, novas malas b’at!
In sa iscena intrant Anna e Maria Zosepa
Anna:
ite sunt custas boghes?
Maria Zosepa:
Oh mà, Pipinedda paret!
Anna:
Bae e nara.li de nde l’agabbare de istare a boghes.
Intrat sa tzeraca totu atzanada
Pipinedda, sa tzeraca:
In su mercadu sunt narende chi sos sordados sunt benende a pònnere sos ferros a segnore Vissente e dae….
Anna: pranghende
It’errore meu costadu!
Maria Zosepa:
Mà, l’ischis chi sa gente istat contulargende… In capas est una fàula
Pipinedda, sa tzeraca:
No est fàula: fia narende chi dae su bighinadu de “Casteddu de susu” s’intendet unu burdellu nieddu. Sunt sos tùmbaros e sos passos de sos sordados chi sunt essidos dae s’Arsenale….
Intrat Bennardu totu atzanadu e mesu pranghende
Bennardu Pintor:
Fuide… fuide totus! Sunt arribende sos sordados …
Maria Zosepa:
Maridu meu, a ite seis gasi abolotadu…
Bennardu Pintor:
Fuide… fuide totus! Sunt arribende sos sordados …
Vissente Cabras:
Bennardu, istade sulenu e ispricade.nos pro ite diamus fuire
Bennardu Pintor:
Sos sordados sunt arribende… Nos cherent pònnere sos ferros a totus! Calicunu nos at traitu.
Vissente Cabras:
Chie nos at traitu?
Bennardu Pintor:
No nd’isco, no nd’isco… devimus fuire…
Anna:
Efis, ite faghimus?
Efis Pintor:
Incapas faghimus a tempus a aprontare sos militzianos…
Vissente Sulis:
Non nargiais machines… Comente diamus fàghere a los aprontare chi sos sordados sunt arribende?
Vissente Cabras:
Faghimus gosi: bois Sulis e bois Pintor bos nche andades dae Stampace, cara a Villanova, e deo cun Anna, Pipinedda, Bennardu, Maria Zosepa e sos àteros fìgios los isetamus inoghe.
Vissente Sulis:
A nos cuare? Ma brullende semus?
Efis Pintor:
Sulis, calma! Apo cumpresu ite cheret fàghere Cabras: issu cheret chi a pustis de nos èssere cuados nois potzamus avèrtere e aprontare sos militzianos. Beru?
Vissente Cabras:
Beru est. Como coidade a bos cuare, deo lis apo a fàghere pèrdere tempus. Baze in bon’ora!
Efis Pintor:
Amus a fàghere gasi. Pintor, movide.bos, a sa lestra!
S’intendent su tràvigu de sos sordados
Vissente Cabras:
Ponide.bos de acordu cun Pipinedda, pro agatare unu logu de addòbiu: at a bènnere a bos contare su chi nos a nàrrere sos sordados. Ischides su ite de fàghere. Baze e chi sa sorte nos assistat.
Efis Pintor:
Deus bos intendat!
Sulis e Pintor essint dae s’iscena
Narradore:
Sos sordados, tzucados dae sa Carre de Casteddu de susu, sunt giai arribados a sa Carre de Stampace, a sa domo de Vissente Cabras, a ora de merendare. Sena mancu tocare sa ghenna issos aboghinant dae foras “Nel nome della legge, del re e di Dio: aprite questa porta”.
S’iscàmpiat dae su barcone de su pianu de susu Anna, cun s’idea de lis fàghere pèrdere tempus, e lis pregontat: ”Ite b’at? Chie seis chirchende? Elle, a ora de merenda bos presentades?”
Majore de Pratza Lunel
Parli in italiano signora: non la capiamo.
Anna:
In terra istràngia e non bos imparades sa limba de su logu?
Majore de Pratza Lunel
Ripeto signora, non la capiamo
Anna:
Bellos poleddos… Chi state cercando?
Majore de Pratza Lunel
Il signor Vincenzo
Anna:
Avete sbagliato, in questa casa non c’è nessun Vincenzo
Majore de Pratza Lunel
Signora, bando alle ciance: sappiamo benissimo che l’avvocato Vincenzo abita qui! Apra la porta.
Anna:
Eh da, non bos ufredas… Qua abita Vissente Cabras, questo Vincenzo non so chi sia. At a èssere unu furisteri… Sarà uno straniero, dae chi no nde cumprendides…
Majore de Pratza Lunel
Signora, stiamo cercando l’avvocato Cabras. Apra immediatamente questa porta o la buttiamo giu noi
Anna:
Eh, eh, eh… da bi cheret meda a los fàghere arrennegare a custos isvìtzeros… Aaaaah, Vissente… Voi lo chiamate Vincenzo? Pro nois est Vissente. E per questo che non capivo… Isetade, semus sètzidos in mesa merendende. Stiamo mangiando, ora scendo e vi apro la porta. Bos dias nàrrere a sa parte, ma non bos nde naro….
Narradore:
In su mentres chi sos sos sordados sunt intrende, Pipinedda, sa tzeraca, si cuat a curtzu de sa coghina pro intèndere ite narant, pronta a essire a foras dae una ghenna de sa corte, in palas de sa domo.
Su majore de sos sordados leghet a Cabras s’òrdine de arrestu e a pustis arrestant fintzas a Bennardu, ca pensant siat su frade, Efis Pintor. Sas boghes e sos prantos de Anna, de Maria Zosepa e de sas àteras fìgias de Cabras non serbint a nudda: s’Ufitziale e sos sordados tenent una pedra imbetzes de su coro e su chi devent fàghere lu faghent sena duda peruna.
Pipinedda imbetzes su chi deviat intèndere l’at intesu: essit dereta e andat a sa Carre de sa Marina, in su logu in ue Efis Pintor e Vissente Sulis la sunt isetende.
Cuadru II
In sa carre de sa Marina
Vissente Sulis e Efis Pintor arribant dae duas alas diferentes a su logu de s’adòbiu
Vissente Sulis:
Apo avisadu sos militzianos de Biddanova, sunt giai prontos a comintzare sa gherra: los at a ghiare Batore Cadeddu
Efis Pintor:
Deo apo avisadu sos de inoghe, sos de sa Marina: Jacu Floris e sos àteros sunt prontos. Sos de Stampace, Sulis, isetant a bois pro los ghiare
Vissente Sulis:
Apo a andare a Stampace, tando! Chissai in domo de Cabras ite b’at capitadu…
Efis Pintor:
Sulis, istade trancuillu: Cabras est òmine e abogadu de gabbale, issu ischit tratare sa gente e si l’ischit isgrorgiare.
Vissente Sulis:
Isperemus.. Abà cudda: Pipinedda paret … Ma a ite non curret?
Efis Pintor:
Emmo, issa est. At a èssere pro non pònnere a pensare sas guàrdias..
Si acortziat a piutu a piutu Pipinedda
Pipinedda:
Ant postu sos ferros a su segnore Vissente Cabras e a Bennardu Pintor e nche los sunt leende a Casteddu de susu. Calicunu at contadu totu a Balbianu, su Visurè.
Efis Pintor:
A frade meu? E pro ite? Ite cherent dae isse?
Pipinedda:
Pensaiant chi fiat vostè… fiant chirchende a vostè, Efis…
Vissente Sulis:
Ite acusa lis ant picadu?
Pipinedda:
De esserent traidores de su re, chi fiant ordimigiende una rebellia contra a su Visurè Balbianu e contra sos piemontesos pro nde los giagarare dae sa Sardigna
Vissente Sulis:
Canes de istèrgiu… issos da nde l’ant ischidu deretu! Chissai chie at fatu s’ispia, sa giustìtzia si lu gollat…
Pipinedda:
E como? Ite si faghet? Como chi ischint de sa rebellia ant a èssere isetende de los atacare… Como non cumbenit a comintzare.
Vissente Sulis:
Pipinedda, isballiende ti ses. Issos dent èssere pensende chi semus bator gatos, non si isetant una rebellia de totu su pòpulu. Como est s’ora de gherrare, como est s’ora d’estirpare sos abusos!
Efis Pintor:
Sas carres de Stampace, de Villanova e de sa Marina sunt giai prontas, isetant su signale ebbia pro comintzare sa gherra.
Pipinedda:
Ite est su signale?
Efis Pintor:
Su tocu de sas càmpanas. Cada crèsia de cada carre at a sonare a festa sas càmpanas. Ma devimus fàghere a manera chi sonent totu in pare, a sas duas de borta de die. Pipinedda, tocat a tie a avisare Batore Cadeddu pro sa crèsia de Biddanova e Jacu Floris pro sa crèsia de sa Marina. In Stampace b’amus a pensare nois.
Pipinedda:
B’at pagu tempus, ma bi la fatzo. Andade a Stampace bois. Istade pàsidos pro sas àteras duas carres, apo a fàghere a tempus a los avèrtere… Baze, baze… Chi Deus nos assistat!
Cuadru III
In su Palatzu de su Visurè
Narradore
In su Palatzu su Visurè est isetende novas dae Stampace e dae s’ispia. Est pensamentosu. Si a un’ala credet chi sos sardos non siant a tretu de ordimingiare una rebellia, a s’àtera sa resistentènzia de s’annu in antis contra a sos frantzesos, ghiados dae Vissente Sulis, l’at unu pagu assuconadu. Comintzat a pensare chi sos sardos non siant molentes, comente as semper crèidu, ma chi siant òmines capatzos de gherrare pro un’idea de libertade.
Su Visurè est a sa sola. Intrat colonello Schmidt
Visurè
Colonello, avete novità da Stampace? Cabras è stato arrestato?
Colonello Schmidt
Dovremmo avere notizie a breve. Ormai sono quasi le due, i soldati di Lunel dovrebbero aver già condotto i ribelli al carcere di San Pancrazio. Lunel renderà conto di quanto succeso direttamente qui da noi
Visurè
Dov’è il popolano nostro amico, Giuseppe, colui che ci ha riferito dei preparativi della ribellione?
Colonello Schmidt
È uscito per i mercati di Stampace, Villanova e Marina. Per sentire che aria tira e vedere un po’ le reazioni della gente all’arresto di Cabras e Pintor.
Visurè
Appena arriva lo voglio subito a rapporto qui da me. Mi deve raccontare tutto.
Colonello Schmidt
Certo signore, sa già che deve venire qui
Visurè
È ammaestrato questo Giuseppe, bravo… Non come quegli altri sardi… Sos molentes si dice in sardo, vero?
Colonello Schmidt
Pare che sia così, signore…
Visurè
Fossero servili come te, questi luridi sardi, non avremmo tutti questi grattacapi
Colonello Schmidt
Ha ragione, signore…
S’intendet unu tràvigu. Est su Majore de Pratza Lunel chi est intrende
Visurè
Sento dei passi. Vai a vedere
Colonello Schmidt (andende a s’ala de sa ghenna)
È il Maggiore di Piazza Lunel, signore
Visurè
Fallo entrare
Majore de Pratza Lunel (totu atzanadu)
Mio signore
Visurè (comente chi apat giai cumpresu)
Maggiore, mi racconti
Majore de Pratza
I prigionieri stanno a San Pancrazio, ma durante il tragitto da Stampace siamo stati assaliti più volte. Fortunamente era una sollevazione popolare spontanea, non organizzata e siamo perciò riusciti a respingere gli attacchi. Volevano liberare i prigionieri
Visurè
Maledetti, maledetti, maledetti. Pagheranno con il sangue questo affronto. Prepari l’intero suo reggimento (a su colonello Schmidt) uscite per le strade e ripulitele da quei luridi rivoltosi
Majore de Pratza
Signore, sarebbe prima opportuno convocare l’Arcivescovo Melano e i responsabili degli Stamenti: Diego Cadello per quello Ecclesiastico, il Marchese di Soleminis per quello Militare e Salvatore Lepori per quello Reale. Loro sarebbero in grado d calmare gli animi.
Visurè
I loro animi si calmeranno a suon di archibugi! Colonello, Maggiore: preparatevi all’attacco
S’intendent boghes. Arribat Zoseppe, s’ispia currende
Zoseppe
Signore, tutta la città è in rivolta!!! Tra non molto partiranno da Stampace, Villanova e Marina drappelli di uomini e donne per attaccare il Castello
Visurè
Attacare il Castello? L’intera città? Ma per liberare Vincenzo Cabras e Efis Pintor?
Zoseppe
Signore, Efis Pintor è capo della rivolta, l’ho visto con i miei occhi. Non lo avete arrestato: è suo fratello Bernardo che avete arrestato!!!
Visurè
Maggiore! Che diamine avete combinato? Chi avete arrestato?
Majore de Pratza Lunel
Eccellenza, lui non ha detto niente…
Visurè
Maggiore, finita questa storia la pagherà cara per questa sua leggerezza… Giuseppe, che altro mi sai dire?
Zoseppe
Le sente queste campane a festa? È il segnale dell’inizio della ribellione.
intrat unu missu
Missu
Eccellenza
Visurè (abolotadu)
Dimmi, dimmi… che sta succedendo in città?
Missu
Il popolaccio ha sfondato la porta Cagliari ed è entrato nel quartiere Castello ed hanno arrestato i soldati che montavano la guardia. Altri hanno preso la torre dell’Elefante, ed altri ancora torre del Leone, con l’intento di raggiungere il palazzo viceregio e arrestarvi, signore. Un’altra folla di rivoltosi ha attaccato e conquistato i bastioni del Balice, tra l’Università ed il collegio di San Giuseppe, dov’era schierata la sua compagnia (narande·bi·lu a Schmidt), quella dei granatieri. Ed inoltre è stato sconfitto anche un distaccamento di dragoni presso Santa Caterina.
Visurè (apantamadu)
Mio Dio, quale sarà la nostra sorte? Ma i soldati sono stati tutti uccisi?
Missu
No signore, la maggior parte sono stati fatti prigionieri: i granatieri di Schmidt, per esempio si sono rifiutati di sparare al popolo, favorendo di fatto la conquista del Bastione del Balice.
S’intendent sos corfos de balla
Visurè (imbolende·si a terra)
Ma sono vicini al palazzo…..
Majore de Pratza (comente iscampiende·si dae unu barcone)
Non ancora signore, ma stanno per arrivare…
Cuadru IV
In dae in antis de su Bastione Remy
Vissente Sulis, Efis Pintor, Jacu Floris e Batore Cadeddu sunt in sa pratzita
Narradore
Sos rivolutzionàrios sunt arribados a dae in antis de su Bastione Remy. Dae su barcone s’iscampiant s’Archipiscamu Melano cun sos marchesos de Làconi e de Neoneli. Paris cun issos bi sunt sos presoneris Vissente Cabras e Bennardu Pintor. S’idea de s’Archipìscamu est de pònnere paghe intre de su pòpulu e de su Visurè. Ma calincunu no est de acordu: pensat galu chi sos sordados piemonteos e sos isvìtzeros siant a tretu de bìnghere sa gherra.
Marchesu de Làconi, s’Archipìscamu Melano e su Marchesu de Neoneli: sos presoneris Vissente Cabras e Bennardu Pintor sunt galu cuados
Boghes de su pòpulu
lìberos, liberos! (totu paris)
Mì, mì su s’Archipìscamu… s’amigu de sos ocupadores istràngios
“Su piemontesu atzutu,
in chirca de cumandare,
su sardu tusturrutu,
Liberade a Vissente Cabras e Bennardu Pintor o ponimus fogu in totue!
Archipìscamu Melano (a manera barrosa)
Chi comanda qui?
Efis Pintor (a boghe arrendegada)
Oh s’Archipìscamu, abbassiate sa cocorosta… ite manera est custa de faeddare? Dade cara a su chi narades e comente lu narades, ca non seis a tretu de fàghere lege!
Boghes de su pòpulu
A morte sos traitores…. A morte sos traitores
Boghes de su pòpulu
lìberos, liberos! (totu paris)
Sos polìticos nostros
Son gente de balia,
làstima chi non gherrent
Archipìscamu Melano (a manera barrosa)
Non mi faghedas…
Marchesu de Laconi (a iscùsiu)
Arcivescovo, moderi il linguaggio e l’atteggiamento. Siamo qui per mediare… Ha ragione Pintor: non è nelle condizioni di dettare legge. Guardi e senta la folla inferocita….
Narradore
S’Archipìscamu non aiat galu cumpresu bene sa situazione, ma a pustis de sas paràulas de s’Archipìscamu si fiat giratu in tundu bidende sas caras arrendegadas de sa gente. In pagu tempus si fiat sapidu de sa gravidade de sa situatzione e sa chinna fiat colada dae barrosa a timijola…
Marchesu de Laconi
So sardu che a bois… fintzas deo, che a bois, chèrgio su bene de su pòpulu…
Efis Pintor
Marchesu, non seis bois a dare anneu a su pòpulu sardu: sunt totu custos canes de istèrgiu bènnidos a inoghe in Sardigna pro mandicare e s’arrichire a palas nostra… Amus giai faeddatu cun su giùighe Zoseppe Valentino
Marchesu de Laconi
Efis, connosco bene sos dolos de su pòpulu sardu. Su chi bos pedo est de àere passèntzia totu cantos. Devimus chircare de arribare a sa paghe
Efis Pintor
E tando narade a su Visurè e a sos sordados de liberare s’abogadu Cabras e frade meu e de si rèndere. Non lis amus a fàghere male perunu.
Marchesu de Laconi
Apo provadu in onni manera a bi lu narrere a su Visurè, ma est tropu rebessu… Como apo a torrare a faeddare cun isse, cun s’ispera chi pòngiat mente…
Narradore
In su mentres chi su Marchesu fiat narende custas paràulas si serat chi sos sordados fiant movende pro chircare de atacarent su pòpulu sena chi si nde esseret abigiadu. Issu, òmine lìtzidu cun sos Sardos, ma in mesus de sos Piemontesos, aiat pensadu de abisare Pintor e Sulis faeddende in suspu.
Marchesu de Laconi
Pintor, a sa paghe si b’arribat in maneras diferentes. In Sardigna nos bastat a nos dare sa manu pro tènnere fide de una persone e gasi apo fatu deo. Ma s’àtera persone sarda non fiat. So bidende mòvidas malas, dade cara…
Narradore
Pintor e Sulis fiant òmines de sensu e aiant cumpresu chi su Marchesu los fiat abisende de carchi cosa. Abbaidende.si in tundu aiant bidu mòvidas istranas de sos sordados e aiant cumpresu…
Vissente Sulis (a boghes)
Traitores, traitores… Òmines, dade cara a sos sordados!!!!!
S’intendent sos isparos dae totue.
Narradore
Sa gherra contra a sos piemontesos fiat istada mala: paritzos mortos si podiant contare a un’ala a e a s’àtera. In unu in unu però sos sordados piemontesos e sos sordados isvìtzeros de Schmidt bidende.si intundiados si fiant lassados bìnghere. Su pòpulu fiat intradu in su Palatzu de su Visurè, ma non l‘aiat agatadu, ca in su mentres si fiat cuadu in su Palatzu de s’Archipìscamu, a costàgiu de su Palatzu de su Visurè. Cando sos revolutzionàrios l’aiant ischitu aiant pedidu a su pòpulu de acudire totu a dae in antis de su Palatzu, pro chircare de nde conchinare su Visurè a si rèndere.
Cuadru V
Narradore:
A pustis de tratativas cun su Canònicu Mameli e su Giùighe Valentinu, si crompet a s’acordu chi si sas autoridades piemontesas si fiant rèndidas e aerent liberadu sos presoneris, sos revolutzionàrios non lis aerent fatu male perunu.
Sos Sardos pretendiant autonomia, chi pro issos cheriat nàrrere giustìtzia, libertade, cocone e traballu pro totus.
Sos Piemontesos, bidende sa gapa male sestada, si fiant rèndidos: sos sordados fatos presoneris fiant istados postos in sos cumbentos de sa tzidade, mentres sas autoridades e sos familiares insoro fiant istados postos in su Cumbentu de sos Padres (Prates) Minores Osservantes de sa Marina. In su Palatzu de s’Archipìscamu fiant restados petzi su Visurè Balbiano e su Ministru Graneri, bene controllados dae sos populanos.
Sos capos de sa rivolutziones pro torrare gràtzias a su pòpulu fiant essidos dae su Palatzu de su Visurè pro addobiare sos populanos chi los isetaiant in foras.
In foras de su Palatzu de s’Archipìscamu.
Efis Pintor (leghende unu documentu)
Òmines e fèminas de Casteddu, gente de Stampace, sa Marina e Biddanoa… Su 28 de abrile de su 1794 at a èssere ammentadu in totu sa Sardigna che a una die de importu. Ca oe no at gherradu su pòpulu casteddaju: oe at gherradu totu su pòpulu sardu.
Amus gherradu contra a sa prepotèntzia, contra a sos abusos, contra a sos malos usos de sos Piemontesos e de sos Savòia. Amus gherradu pro sa libertade e pro s’autonomia, amus gherradu pro sa giustìtzia, amus gherradu pro sa Sardigna.
Sos mortos de oe devent èssere ammentados che a eroes, che a patriotas chi ant gherradu pro sa libertade de sa terra issoro: sa morte de frades nostros non devet èssere de badas! Abbaidade in sos palatzos de su guvernu: non prus banderas istràngias, ma banderas de sos bator moros ebbia. Su governu dae oe colat dae su Visurè Balbiano a sa Reale Udièntzia: sos sardos s’ant torradu a pigare sa Sardigna, sa terra issoro!
Pòpulu
Libertade! Libertade! Cherimus s’Autonomia! Giustìtzia! Giustìtzia! (totu paris)
S’alenu chi si pesat dae su coro
No lu firmat peruna sotziedade
So sardu, e dae semper no m’isporo
Cuntino gherro pro sa libertade[3]
Cuadru VI
Sos giùighes de sa Reale Udièntzia sunt reunidos paris cun su pòpulu
Narradore
A pustis de s’arrestu de su Visurè Balbiano su guvernu fiat istadu intregadu a sa Reale Udièntzia. Sa prima detzisione fiat istada de ordimingiare rundas pro fàghere a manera chi niunu esseret andadu a isrobare in logu perunu. Sas rundas giraiant totu sa note e pro meda tempus Casteddu non aiat bidu ne isrobos nen mortòrios. Pagu tempus a pustis fiat istada istituida una milìtzia urbana chi serbiat a mantènnere s’òrdine in sa tzitade. Àteru interventu de importu fatu dae su guvernu provisòriu fiat istadu su de nde giagarare dae Sardigna su Visurè Balbiano, sos ministros suos e totus sos piemontesos savoiardos: totu custa gente su 7 de maju de su 1794 fiat istada difatis acumpangiada a su portu e imbarcada in tres nave, pro nde los leare in Itàlia. Sos piemontesos fiant torrados a tzucare cun totus sos benes insoro (mescamente pro more de Vissente Sulis) pro mustrare in Europa chi sos Sardos si fiant rebellados non pro furare sos benes de sos istràngios ma pro si balangiare sa libertade e s’indipendèntzia.
A sos addòbios de sa Reale Udièntzia aiant invitadu fintzas òmines de gabbale chi aiant leadu parte a sa revolutzione in rapresentàntzia de su pòpulu e de sa carres de Casteddu: issos aiant su deretu non de assìstere ebbia ma fintzas de propònnere initziativas e leges. E su pòpulu podiat ascurtare su chi si naraiat in sas assembleas.
In favore de su pòpulu fiat unu giòvanu funtzionàriu e polìticu de su Regnu de sa Sardigna chi in sa sigunda fase de sa revolutzione diventat su capu de unu partidu de innovadores chi cherent cuntzèdere a boghesia e pòpulu sa possibilidade de amministrare e guvernare sa natzione Sarda. Contra a custa polìtica progressista bi sunt su Marchesu de sa Pienàlgia Gavino Paliaccio e Geròlamo Pitzolo, chi fiant contràrios a onni cuntzessione democràtica e reformatritze. Custa polìtica reatzionària aiat fatu a manera chi su pòpulu esseret istadu semper prus in favore de Giuanne Maria Angioy, tantu est beru chi in su tempus de sa Segunda Rebellia (su 6 de trìulas de su 1795) ghiada dae su partidu de sos innovadores e dae sas milìtzias nàschidas s’annu in antis su pòpulu aiat gherradu contra a s’esertzitu de su Generale de sas Armas, su Marchese de sa Pienàlgia, binghende·lu. Pitzolo fiat istadu arrestadu ma imbetzes de èssere cunsignadu a su Visurè nou l’aiant mortu. Sa matessi sorte isetaiat Paliaccio: mortu!
Sa bìnghida de sos innovadores aiat fatu a manera chi però in su capu de susu (Tàtari e Logudoro) sos feudatàrios, intzuddatos e agiudados dae su Ministru piemontesu Galli della Loggia bi fiat istada una rebellia cun sa punna de si partzire dae su capu de josso. Pro chircare de pònnere paghe su Visurè aiat numenadu Giuanne Maria Angioy “Alternos”, diat èssere su sostitutu de su Visurè matessi. S’òpera de Angioy est de ammentare mescamente ca cheriat fàghere riformas pro nche bogare su feudalesimu. Ma custas riformas fiant bidas dae sos moderatos de sos innovadores matessi comente tropu radicales: pro custu motivu in su 1796 li cheriant pònnere sos ferros ma issu fiat renèssidu a si nche fuire in Itàlia in antis e in Frantza a pustis, in ue est mortu in su 1808, semper cun su bisu de pòdere donare a sa Sardigna sa libertade.
[3] Batorina iscrita dae Jorgi Rusta
Si torrat gràtzias a sa mastra Gianna Mereu e a sos pitzinnos de sa classe V de s’iscola primària de Lodè chi su 24 de abrile de su 2013 ant recitadu s’òpera a dae in antis de sos pitzinnos de sas iscolas primàrias e de s’iscola segundària de primu gradu e fintzas de sos babbos e de sas mamas. Si torrat gràtzias a Jorgi Rusta pro sa batorina e sas trallalleras e a Gianfranca Selis pro sa revisione de sos testos e pro sos cussìgios. Si torrat gràtzias a sa Comuna de Lodè pro sa disponibilidade de sos locales e de su personale.